Als het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) ons kan behoeden voor een klimaatcatastrofe, kunnen ‘Intergovernmental Panels’ voor gezondheid, voor voeding, voor economie, voor vrede en veiligheid ons dan niet behoeden voor al die andere catastrofes? Dat is de vraag die bij me opkomt als ik een van H.G. Wells’ laatste essays lees, World Brain uit 1938 maar zojuist opnieuw uitgegeven (MIT Press 2021).
Deze futurist, opvolger van Jules Verne, beroemd om The time machine (1895), The invisible man (1897), The war of the worlds (1898), voorspelde o.a. bommenwerpers, tanks, kernwapens, ruimtevaart, satelliet tv en biotechnologie. Hij was ook een sociaal bewogen schrijver die zich ernstig zorgen maakte over de toestand in de wereld. Van al zijn boeken is de essaybundel World Brain voor ons misschien het meest relevant.
Wells schetst een hilarisch beeld van de academische wereld vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Hij was uitgenodigd voor de viering van het honderdjarig bestaan van de University of London en werd geacht in toga te verschijnen, maar die toga, schrijft Wells, was niet de klederdracht van honderd jaar geleden, nee die was van de Middeleeuwen. Ook de Rectores Magnifici, Nobelprijswinnaars en andere wetenschappelijke beroemdheden uit binnen- en buitenland gingen gekleed in van die prachtige jurken uit lang vervlogen tijden. Wat nog erger was, hier waren grote wetenschappers bij elkaar, superspecialisten in hun vak en wat kwam deze internationale elite doen: met veel poespas, een hoop lege woorden en loze documenten, het Universiteitsbestuur feliciteren. Hoewel Hitler en Mussolini op het punt stonden oorlog te voeren en Stalin zijn volk terroriseerde, nam in Londen niemand de moeite stil te staan bij de enorme politieke en sociale problemen in de wereld.
Als we willen voorkomen dat de catastrofes uit het eerste kwart van de twintigste eeuw: de grote oorlog, de Spaanse griep, de beurskrach, zich herhalen, kunnen we niet vertrouwen op dit cortège van wetenschappers, schrijft H.G. Wells, dan liever een willekeurige groep forensen die ‘s morgens met de trein in Londen arriveren. Maar die groep zou wel een beroep moeten kunnen doen op de wetenschap. ‘It is science and not men of science that we want to enlighten and animate our politics and rule the world.’
Elke wereldburger zou toegang moet hebben tot alle wetenschappelijke kennis van de wereld. Zo’n wereld kennis apparaat, zo’n ‘World Brain’, zou volgens Wells een moderne wereld encyclopedie moeten zijn, bestaande uit selecties, uittreksels, citaten, heel zorgvuldig verzameld, kritisch gewogen en met instemming van de wetenschappelijke autoriteiten uit de betreffende vakgebieden bijeengebracht, uitstekend geredigeerd en begrijpelijk gepresenteerd.
Wells maakt er een punt van dat zijn Wereld Encyclopedie aanzienlijk uitgebreider en ook professioneler is dan de beroemde Encyclopédie van Diderot et d’Alembert uit de 18de eeuw, of de Encyclopaedia Britannica. Zelfs Wikipedia is niet wat Wells voor ogen had. World Brain heeft in principe als doel zonder partijdigheid en op wetenschappelijke wijze een duidelijke, transparante en objectieve evaluatie te maken van alle beschikbare wetenschappelijke, technische en socio-economische informatie. Het behoort objectief om te gaan met beleidsrelevante wetenschappelijke, technische en socio-economische factoren. Het moet aan de hoogste wetenschappelijke en technische maatstaven voldoen en zoveel mogelijk verschillende perspectieven weergeven. Dit is de werkwijze van het IPCC.
Het heeft lang geduurd voordat de IPCC, als Wereldbrein op het gebied van klimaat, voldoende gezag had. Het werd in 1988 opgericht door de Verenigde Naties, het bestaat uit honderden experts uit de hele wereld, van universiteiten, onderzoekscentra, ondernemingen, en milieuorganisaties. Het doet zelf geen onderzoek, maar evalueert onderzoek dat is gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften. Alle rapporten worden geschreven door de betreffende wetenschappelijke experts en pas na het bereiken van volledige consensus gepubliceerd, zonder bemoeienis van beleidsmakers, lobbyisten of politici. In 2007 kreeg de IPCC de Nobelprijs voor de Vrede, in 2015 in Parijs bleek het Wereldbrein op het gebied van klimaat voldoende gezag te hebben opgebouwd zodat regeringsleiders van alle 195 aangesloten landen tot het klimaatakkoord besloten.
De Verenigde Naties hebben ook een Wereldvoedselprogramma (WFP) en een Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), de Organization for Economic Cooperation and Development (OECD) bestaat al 60 jaar, de Veiligheidsraad al 75 jaar, maar geen van hen heeft het gezag van de IPCC. In 2020 kreeg de WFP de Nobelprijs voor de Vrede maar de honger is nog lang niet de wereld uit en obesitas is erbij gekomen. In de huidige Corona Crisis speelt de WHO nauwelijks een rol van betekenis. De OECD is niet bij machte een eind te maken aan het neokapitalisme. Ondanks de Veiligheidsraad is er de afgelopen 75 jaar geen wereldoorlog meer geweest maar wereldvrede is ver te zoeken.
Zou het helpen als er in plaats van deze organisaties een Wereldbrein zou komen, een wereldwijd onafhankelijk wetenschappelijk panel voor voeding, gezondheid, economie, vrede en veiligheid? De IPCC heeft zich door zijn werkwijze kunnen beschermen tegen lobbyisten en andere klimaatverwarring zaaiers. Tot nu toe. Commerciële belangen van klimaatwetenschap waren tot voor kort zeer beperkt, zeker in vergelijking tot de medische, de economische en de sociale en politieke wetenschappen. Maar de commerciële belangen van klimaatmaatregelen nemen toe en daarmee ook de politieke druk. Het is allerminst zeker dat de werkwijze van de IPCC ons kan behoeden voor een klimaatcatastrofe. Toch is de IPCC een voorbeeld voor de wetenschap. Als het gaat regenen, schreef H.G. Wells: ‘dan ben ik als Noah en bouw ik met het Wereldbrein een ark voor onze nakomelingen.’
Frans W. Saris