Gaan we weer vliegen?

Volgens zweefvlieg pionier Otto Lilienthal zou vliegen goed zijn voor onze economie, vrijheid, mobiliteit, en vrede. In 1894 verklaarde hij dat met de luchtvaart “die Grenzen der Länder ganz ihre bedeutung verlieren, weil man dieselben bis in den Himmel nicht absperren kann. Man kann sich kaum vorstellen, dass Zolle und Kriege dann noch moglich sind”.

In 2019 waren er wereldwijd 81 miljoen vliegbewegingen (start + landingen), waarmee ongeveer 4,5 miljard passagiers werden vervoerd. In Nederland waren dat volgens het CBS 552 duizend vliegbewegingen met 81,1 miljoen passagiers. Afgezet tegen het wereldtotaal trekken de Nederlandse luchthavens, Schiphol, Rotterdam-The Hague, Eindhoven, Maastricht en Groningen, significant meer passagiers dan gemiddeld in de wereld. Op het gebied van economie, vrijheid en mobiliteit had Lilienthal gelijk, maar douanetarieven zijn niet weg net zomin als oorlog. Bovendien heeft de luchtvaart, net als vrijwel alle nieuwe ontwikkelingen, ook onvoorziene negatieve effecten: klimaatverandering, geluidshinder en luchtvervuiling.

De Corona Crisis had grote gevolgen voor de luchtvaart, daar waar in de tijd van Lilienthal een pandemie er maanden of zelfs jaren over deed, is het nu dankzij de luchtvaart een kwestie van weken of zelfs dagen voordat een virus de andere kant van de wereld heeft bereikt. Door het stilleggen van de luchtvaart verloor de sector wereldwijd in 2020 $ 419 miljard aan omzet waarvan $ 159 miljard gecompenseerd werd door overheden. Voor Nederland geldt dat er in totaal € 1,2 miljard aan leningen van de staat en 2,4 miljard van de banken onder staatsgaranties werden verstrekt. Dat moet in de toekomst anders.

Tijdens de Corona Crisis daalden de CO2-emissies, de geluidshinder en de luchtvervuiling door de luchtvaart fors. In de eerste helft van 2020, tijdens de eerste lockdown, stootte de luchtvaart wereldwijd 200 Mton CO2 minder uit dan in 2019. Deze daling was voor het eerst sinds wij ons zorgen maken over klimaatverandering. Sinds 1990 zijn de CO2 emissies in alle sectoren gedaald, behalve in de luchtvaart, daar zijn ze verdubbeld. De luchtvaartindustrie heeft zich schaamteloos buiten het klimaatakkoord van Parijs weten te houden. ‘De vervuiler betaalt’ is inmiddels overal geaccepteerd, maar niet door de vliegtuigindustrie, niet door de luchtvaartmaatschappijen, niet door de passagiers. Er is geen belasting op kerosine en dus zijn de vliegtickets spotgoedkoop en kan eenieder zich stedentrips veroorloven in het weekend en wereldreizen in de vakantieperiodes.

Klimaatmeisjes, Greta Thunberg voorop, hebben ons de ogen geopend. Wereldwijd worden klimaatmaatregelen aangescherpt, maar wat gaat de luchtvaart doen? Die verkleinen de beenruimte zodat er nog meer passagiers mee kunnen. Verder adverteren ze met efficientere motoren die stiller zouden zijn. In vele rapporten leggen ze uit dat elektrisch vliegen er voorlopig niet in zit, en alternatieve brandstoffen niet beschikbaar dan wel veel te duur zijn. Dus zeilde Greta Thunberg over de oceaan naar de Verenigde Naties in New York en stappen sommige mensen met vliegschaamte in de trein.

Otto Lilienthal kon het zich niet voorstellen, maar tegen Covid-19 werden alle nationale grenzen omhoog getrokken tot in de hemel. Eigenlijk kwamen we niets tekort, we hebben genoten van het diepblauwe zwerk zonder witte strepen, de stilte en de schone lucht. Toch voelde het als de vogel in het kooitje van Vincent van Gogh, die in een van zijn brieven aan broer Theo schreef:

‘aan de buitenkant blijkt niets van wat er zich van binnen afspeelt, hij maakt het goed, hij is min of meer vrolijk in de zonneschijn. Maar dan komt het seizoen van de grote trek. Een aanval van melancholie – maar, zeggen de kinderen die hem verzorgen, in zijn kooi heeft hij toch alles wat hij nodig heeft – en hij maar naar buiten kijken, naar de lucht vol zware onweerswolken, en hij voelt in zijn binnenste het verzet tegen het noodlot. Ik zit in een kooi, ik zit in een kooi en ik heb dus nergens gebrek aan, stommelingen! Ik heb alles wat ik nodig heb! Oh, in Godsnaam, vrijheid, een vogel zijn als andere vogels!

Sinds mensenheugenis dromen we te kunnen vliegen. In de Griekse mythologie stegen Prometheus en Icarus naar te grote hoogten. In het Christendom kennen we de Hemelvaart van Christus en Maria. Al-Jazari, met zijn boek uit 1180 van 50 uitvindingen inclusief vliegmachines, wordt wel de Leonardo da Vinci van het Oosten genoemd, Leonardo als de al-Jazari van het Westen zou beter zijn. In de Middeleeuwen vlogen heksen en demonen door de lucht. Jules Verne vloog in 97 uur en 30 minuten naar de maan, Elon Musk en onze eigen Nobelprijswinnaar Gerard ‘t Hooft dromen van een enkele reis naar Mars.

Ik geloof niet dat vliegschaamte ons gaat weerhouden ingeënt op te stijgen. Dat hoeft ook niet, er is een alternatief dat we, juist nu de luchtvaart onder curatele staat, kunnen afdwingen. Klimaatneutraal vliegen is mogelijk door CO2 uit de lucht te halen en er met duurzame energie synthetische kerosine (synkero) van te maken. Alle chemie is bekend, alle oliemaatschappijen hebben grote raffinaderijen die ze alleen maar hoeven te vullen met CO2 in plaats van fossiele olie en gas. Duurzame energie genoeg in de wereld, zeker op de plaatsen waar nu de fossiele brandstoffen vandaan komen. Synkero zal in het begin wat duurder zijn, waardoor vliegen misschien net zo duur wordt als de trein. Dat zet hopelijk een rem op dat waanzinnige massatoerisme.

Ja, we gaan weer vliegen, met synkero dat niet alleen klimaatneutraal is, ook schoner en duurder, dus minder geluidsoverlast en goed voor onze economie, vrijheid, mobiliteit en vrede.

Frans W. Saris