Wir schaffen das

Op 30 september 2018 was op de Duitse TV de film Kruso te zien, gemaakt naar de gelijknamige roman van Lutz Seiler. Hoofdpersoon Ed vlucht naar Hiddensee als zijn vriendin overleden is in de zomer van 1989, de laatste zomer van de DDR. Hiddensee, dat voor de kust van Rügen in de Oostzee ligt, had met uitzicht op de vrije wereld een magische aantrekkingskracht. Ontsnappen via het water was echter niet zonder gevaar; wie niet verdronk, werd beschoten. Op Hiddensee vindt Ed een baantje als bordenwasser in Zum Klausner, een beroemd restaurant dat als een ark bovenop een steile klif ligt. Daar wordt Ed opgenomen in een gemeenschap van seizoenarbeiders (SK’s) onder leiding van de charismatische Kruso. Talloze vluchtelingen worden iedere nacht door hem verborgen op het eiland. Hij probeert zijn ‘schipbreukelingen’ te behoeden voor de aanlokkelijke maar levensgevaarlijke overtocht naar het vrije westen. Op Hiddensee worden ze door Kruso onderwezen in saamhorigheid en in het vinden van vrijheid niet in den vreemde maar in zichzelf. Aan het eind van het seizoen echter bereiken de nieuwsberichten over het naderend einde van de DDR ook het van de buitenwereld afgesloten eiland en verdwijnen de SK’s én de schipbreukelingen. Een desillusie die Kruso niet overleeft. In de epiloog onderneemt Ed in Denemarken een troosteloze zoektocht naar het afschuwelijke lot van de vermisten.

Lutz Seiler stelt ons tenminste drie lastige vragen.

Hoeveel schipbreukelingen er in de Oostzee verdronken zijn, is niet bekend. Als het verkeerd ging werden ze ook wel eens door Deense vissers in hun netten gevonden. Hun identiteit kon niet worden vastgesteld. Is er niet een schrijnende overeenkomst met de migranten die thans via de Middellandse Zee de EU proberen binnen te komen? Schrijnend omdat het nu de politici zijn in het vrije westen die de vluchtelingenstroom proberen in te dammen door muren te bouwen en migranten in mensonterende omstandigheden te laten verkommeren!

Het communistisch regime was verschrikkelijk en het beeld dat wij naar buiten brachten over het vrije westen verlokkend. Maar zijn onze democratie en het neoliberalisme werkelijk zo vrij en verleidelijk dat mensen daarvoor massaal de grenzen moeten oversteken en hun leven in de waagschaal stellen?

Kruso stond een maatschappij voor die sociaal én vrij is, niet gecorrumpeerd door de staat, een ideale versie van een sociaal-liberale samenleving. Maar zodra de muur viel werd Kruso door zijn eigen SK’s en schipbreukelingen in de steek gelaten. Is een rechtvaardige en sociale samenleving slechts een utopie?

Na de wende heeft West-Duitsland, heeft Europa, 16 miljoen nieuwe burgers gemigreerd. Een bevolking zo groot als Nederland. Is dertig jaar later Angela Merkels charismatische: ‘wir schaffen das’ een utopie? Zij die afkomstig was van de DDR, is nu ons politieke geweten, tussen Poetin en Trump, tussen Orban en Kaczynski, tussen Rutte en Wilders. Overleeft zij de crisis niet, net zo min als Kruso? Hoewel zij het moreel enig juiste antwoord geeft op de huidige migratiegolf?

Frans W. Saris